پێشەکی
نوسینەوە یاکو باشتر بڵیم ، وەرگیرانی فەسلیک [لاپەرەکانی ١٩٨ تا ٢٦٤] لە فەسلەکانی، داستانی "مەریوان لە ژیر داربەرووەکانا" کە لە بەهاری ساڵی ٢٠١٤ میلادی لە لایەن ئینتشارات و چاپخانەی '' ئەنگلز دورفە فەرلاگ'' لە شاری ''لایپزیک'' ئالمان چاپ و بەلاو کراوەتوو
ئەم وەگیراوە لە لایەن کاک رەشاد مستفاسولتانی وە پیداچوونەوەی بۆ کراوەو . سپاس بۆ یارمەتیە بی دریخەکانی کاک رەشاد .حسین ئیزەدی
ئوردووگای كانی میران!
ئۆردوگای کانی بەشی میران١
لە سەر رێگامدا بۆ چاپخانە چکۆلەکە ، خەڵکێکی زۆرم لە ناو شەقام و کوڵانەکانا، لە هەوڵە وهەول و هاتوو چوودا ئەبێنی، زۆرم پێ سەیربوو! سەرنجمی بە لای خۆیا راکێشا، دەبێ چ قەومابێ؟هۆکاری ئەم قەرەباڵغیە، نائاسایە ئەبێ چ بێت ؟ تاریکایی وڵاتی داگرتبوو، رۆژئاوابوو بوو، ڵە خۆم پرسیارم ئەکرد؛ دەبێ چ قەومابێت ؟ خۆ جەژن نیە!؟ بۆ خەڵک ڕژاونەتە ناو بازاڕ؟ بیگومان ببێ و نەبێ، شتێک رویداوە؛ هیشتا خەڵکي لە نێو دووکان و بازاڕا ، وەک رۆژانی نێوەڕۆی جومعە خەریک کڕێنی پێداویستی خوردو خۆراکن!
لەبەر خۆمەوە وتم: بێت و نەبێ پەیوەندی بە هەڕەشەوو گۆڕەشەی پادگانەوە هەیە. دارودەسە ئیسلامیەکان و جاش و چڵکاوخۆرەکانی ساواک کە ئیسە لایەنگری حکومەتە تازەکەی خومەینین، ئاوا ژیانیان لە خەڵک تاڵ کردوە و ئەترسن! ئەترسن شەڕ دەس پێ بکات و قات وقڕی داکەوێت، نان لە ماڵیان ببڕێت؛ هەر بویە ئاوا بە پەلە خەریک کرێن و پاشەکەوت خستنن، ئەری پاشەکەوت ئەخەن بۆ رۆژانی سەخت و نەبوونی !
بەرەو دووکانی باوکم روێشتم، دەمویست بزانم لەم شەوە قەرەبالخەدا، کە بوەتە بازاڕی گەرمی کاسبکاران و کەڵک وەرگرتن لە ترسي خەلکي بۆ مامەڵەی هەرچی زیاتر؛ ئەویش ئەو هەڵەى قوستوەتەوە یاکوو نا؟؛ بە سەرسورمانێکی ناباوڕانەوە سەیرم کڕد ؛ نە تەنیا دووکانەکەی داخرابوو، بەلکو دوو قۆلفی لە دەرابەکە دابوو؛ ئەوە یانی تا چەن رۆژی دیکە داخراوە، کاتێک بۆ سەفەر دەچوو و چەن رۆژ دووکانی دابەخستبا ئەو کارەی ئەکرد ، نەخێر وادیارە ئەمجارە تەنیا تڕس نیەو مەسەلەکە قۆڵترلەوەیە کە من بیری لێى ئەکەمەوە. ماشینی پڕ لە پێشمەرگەو و هیزی چەکداری ئەنتزاماتي نێوشار و حیزبەکان بەرەو ژوورو بەرەوخوار لە هاتووچوو دابوون ، لەوەی سەرنجڕاکێشتر ئەوە بوو، کە دووشکاکەی دژی هێرشی هەوایي، کە پێشتر ڵە سەر مەقەڕەکەی کومەلە، دامەزرابوو ، ئیستا بە سەر پیکاپیکەوە دانرابوو و، پێشمەرگەیەکی جامانەبەسەر لە پشتێەوە ، بەرو ئاسمان تەماشای دەکرد و ئامادەی تەقەکردن بوو ؛ پیکاپی رازاوە بە دووشکا، لە ناو شەقامەکانی نێو شاردا هات و چووی دەکرد. ماشینە سوورە، ئاگر کۆژینەوەکەی شارەداری و ئامبولانسەکەی بیمارستانیش ئامادە بوون.
رەچاوکردني ئەو دیمەنە نائاسایانەی نێوشار، قەرەبالخی، هاتووچووی چەکدارو بێ چەک، نیگەرانی و بی دەرتاني لە نێو روخساری دانیشتوانی شاردا، هەرکەسە دەلقە پلاستیکیکی بە دەستەوە بوو و دەیویست چێ پارەی ڵە گیرفاندایە سەرفی کات ، چونکوو چاوی لی بوو، خزم و دەرو جیرانی خەرێک شت کرێنن و ئەویش وایدەزانی دەبی وەها بکات، حەتم حەکمەتێکی تێدایە و لە خۆوە خەلک ئاوەها ناکەن، لە بەر ئەوەی دوا نەکەویت، رەنگە سبەی دیر بێت و بەش ئەو نەمێنیتەوە، بی بیرکردنەوە لەوێ، بزانێ ئایا بە راست ئەو کارەی دەیکات باشە یا خراپ و دەیان دیمەني دیکە، منیشی بي ئەوەی بە خۆم بزانم و بیری لی کەمەوە تۆش سەرسۆڕمان و بێ ئۆقرەیی کڕد، وەک مەڕی گیج بڕێک بە دەور و پشت خۆمدا سووڕامەوە و نەم دەزانی چ بکەم ؛ ئارەق و تەزو و موچڕکە تەواوی لەشمي داگرتبوو، لە ئاکامدا بە خوومم وەت : تەنیا چارە مەقەری کومەلەیە و بە هەڵاتن بەرەو مەقەر بەڕێ کەوتم.
نەگەیشتە بووم بە مەقەر؛ دەنگی بەرزو سامناکی بلندگۆ زەبەلاحەکەی مزگەوتم گەیشتە گویي کە دەی قاژاند" تکایە سەرنج بدەن؛ خەڵگی بە شەرفی مەریوان ! تکایە گۆیي ڕاگەرن بۆ ئاگاداري شورای شار" چەن جارهەمان وەتەی دووپات دەکردەوە و ئاگادارییەکی بلاو نەدەکردوە، یەکێک لە پەنا دەستمەوە بە تووڕیەوە رووی ڵە ئاسمان و مەزگەوت کڕد. وتی " دە گیانت دەرچی ئاگاداریەکەت بڵاو کەرەوە، دەبا بزانێن چیان بە چی کڕدوە ؟"، کەسێکی کە لەولاترەوە ،لە وەڵام دا وتی" کاکە وس! ئەي! تەحەمولت بێ! با گوێمان لێ بێت!" هیندەی نەمابوو ئەو دوو پیاوە توڕە دەستەویەخەی یەک بن کە بلندگو کە وتی :" تکایە جوان گۆیرایەڵی ئەم ئاگاداریی و پیشنیارەی شورای شار بن ! دەقی ئاگاداریەکەتان بۆ دەخوینمەوە : هەر وەک ئاگادارن دوای ئاڵوزیەکانی ئەم دوایانەی مەریوان کە بۆ بە هوی هەل پێچانی ناوەندی چەکدارانی ئیسلامی بە ناوی سپای پاسداران، هیئەتێک لە تارانەوە بە سەرپەرەشتی دکتور چەمران فرماندەئ سپای پاسداران و نوێنەری رەسمی ایت اللە خمینی بۆ وتووویژ لە گەڵ نوینەرانی شار، سەردانی مەریوانیان کردەوە!.
ئاکامی دانیشتنەکان ئاوایە کە ئەوان شورا و داخوازەکانی ئێمە بە حەق ناناسن و دەڵین دەبێ تەواوی ئورگانە دامەزراوەکان و بەریوەبەری ئەمنیەتی شار رادەستی هێزە چەکدارەکانی ئیسلامی و سپای پاسداران کەین، ئیمەیش لە ولامیاندا رامان گەیاندوە کە هەڵیژاردە و نوینەری خەڵکی مەریوانین و هەتا هەڵبژاردنێکی دموکراتیک نەکریت و دەسگاو و دایرەی پۆلیس بۆ بەرگری لە ئەمنیەت و ماڵ و گیانی هاوولاتیان هەل نەبژردریت، لە ئیشی خزمەت کردنی خوومان بەردەوام دەبین، چەمران دەڵیت شورا و پورا و هەرکەسە لە شاری خویەوە دەس بە هەڵبژاردن بکات لە گەڵ ئیسلام و کولتووری بەرێوەبەری مسلماناندا ناگونجێت و دەبی هەموومان چونکوو موسڵمانین گویڕاێلی آیت اللە خمینی بین و ئاژاوەگیڕان و بەرهەڵستکارانی دژی ئیسلامی، ڕادەستی سپای پاسداران و دادگای شورشی ئیسلامی بن.
لە ئاخرین وتەیا دووکتور چەمران وتی : ئەرتش و سپا بەیانی زوو بە تانگ و توپەوە دەینە ناۆ شار و هەر ئاژاوەگیر و دژە شورشێک خۆي بە دەستەوە نەدات لە گەل سزاي تۆندی سپا و دادگای شورشی ئیسلامیدا بەرەو روو دەبێت ! لە وەڵامی هەڕەشەی چەمران ، بەرپرسي شورای شار ڕای گەیاند: کە ئێمە دژی هەر جۆرە ئاڵوزی و شەڕخوازیکین و ناهێڵین و بەرگری لە داسەپاندنی شەڕ بە سەر خەڵکي شارەکەماندا دەکەین.
دوای دانێشتەکەو رویشتنی نوینەرانی دەوڵەت و آیت اللە خمینی؛ شورای شار و نوینەرانی حیزب و رێکخراوە مەدەنیەکان کۆبونەوەیەکی بە پەلەیان بۆ تاوو توێکردنی ئەو هەڕەشانەو و چونیەتی بەرگڕي لە شەڕو ئاژاوەگیڕی دەسەڵاتدارانی تازە بە دەسەڵات گەیشتووي تاران کڕد.
لەو کوبوونەودا بە لە بەرچاو گرتنی ئەزمونی شارەکانی دیکەی کوردستان وەک نەغەدە و.... کە دەیان و سەدان کەس ماڵ وێران، کوژراو و برینداربوون، بڕیارمان دا بۆ بەرگڕی لە شەڕ و بەرگڕي لە هاتنی سپای پاسداران کە بە غەیڕي کوشت و کوشتار و ڕەشە کوژی خەڵک هیچی بە دوا وە نابیت، شار چۆڵ کەین و بڕیاری شەڕو بە زورە مڵي خۆ داسپاندنی آیت آللەکان پوچەل کەینەوە . جا بۆ بەڕێوە بردني ئەو مەبەستە پیشنیار دەکەین کە :
یەک: ئەو کەسانەی کە خزم و کەس و کاریان لە ئاواییەکاندا هەیە بەرەو ئەوی بڕون
دوو: ئەو کەسانەی کە هیچ ئیمکانێکی لەو چەشنەیان نێە؛ بەرەو " کانی میران" بڕۆن ، لەوێ هەر ئیستا خەریکی دامەزراندنی ئوردووگایەکی گەورەین بە خێوتوو باقی پیداویستیەکانی ژیانی ناو خێوەت و ئوردووگایەوە
سێ : هیزي ئەنتزامات و پێشمەرگە لە نیۆ شار دەمێنەنەوە، بۆ پاراستنی ملک و سامانی هاووڵاتیان ؛ تکایە تەنیا شتوومەکي زۆر پێویست لە گەڵ خۆتان بەرن و دڵنیا بن هەتا گەڕانەوتان پاریزگاری لە ماڵ و مڵکتان دەکرێت.
چوار: تەواوی ئورگانهای مەدەنی و ئیداري شار، وەک شارەداري و بیمارستان و... لە خزمەت کڕدن بەم جوڵانەوە ئیعترازیەدا لە ئامادەباشیدان .
ئاخ ! ئا ئەمە بوو؟ ئیستە دەبي چ بکەم؟ بەیانی پاسدار و ئەرتش لە پادەگانەوە بە تۆث و تانگ دەریژینە ناو شار! لە گەل شارێکي چۆل و هۆڵ بە شەڕ دین ؟ بە تانگەکانیانەوە لە ناو شەقام و کوڵانەکانا دەسووڕینەوە؟ دەبی بڕومەوە بو ماڵەوە، بزانم باوک و دایکم چ دەکەن ؟ حەتم ئەوانیش خەریک پێچەانەوەن ، زووتر ئاگادار بوون ؛ هەربۆیە دووکانەکەی ئاوا قایم داخستبوو؛ حەپەساو، تەماشای دەورو پشتي خۆم کڕد ، خەڵک بە پەلە بەم لاو و ئەولادا دەڕویشتن و هەجومیان بۆ دووکانەکان دەبرد کە هەر چي زیاتر خوردو وخۆراک بسێنن، هەر وا حەپەساو بیرم دەکردەوە و لە بەر خۆمەوە دەم وت: لە گەڵ ئەقڵ دا ناگونجی ، کاک فوئاد وەک بەرپرس و رئیس شورای شار چوون ئاوا بڕیاری داوە؟ ؛ ئایا ئیدەو بڕیارێکي بیرلي نەکراوەي ، شیتانە نیە؟ ئاخر چۆن دەتواني بڕیاري ئاوا بدات ؟ دەیان هەزار کەس چۆن لە ناو چادرو خێوەتا جێ دەکاتەوە؟ ئەو هەمووە چادرە لە کوي دێنیت و دابیني دەکات؟ پیرە پیاو و پیرەژني پەک کەوتوو؟ خەلکي نەخۆش و ژن و منداڵ ؟ ئاخ نازانم کاک فوئاد و ئەواني کە، کە ئیستا چارەنوسی ئەم خەلکەیان بە دەستەویە چۆن بێر دەکەنەوە ؟ ئایا دەکڕێ و جێ بەجێ دەبێت؟حەپەساو و شەڵەژاو لە بیر کردنەوە؛ دەنگی زۆرو قەرەبالخي ،دامي چڵەکاندو و بە خۆمدا هاتمەوە و سەیرم کڕد لە جیاتي لە ماڵەوە بم، لە چەق درکەی مەقری کومەلەدام ؛ خەڵکێکی یەکجار زوور، بە تایبەت کچ و کوڕاني گەنج ،کە زۆربەیانم دەناسی لە گەڵ یەکتر قسەیان دەکرد ،چەلەحانیۆ، پرسیاریان دەکڕد و خۆیان جوابي پرسیارەکانیان دەداوە ، هەر کەسە لە حەناي خۆیەوە، بەرپرسیارو راوێژکار بوو! سەگ ساحیبي خۆي نەدەناسي، ئاوا تیکەل بوون و هەر کەس، شتیکي دەگوت، هاوکات پێکەوە قسەیان دەکرد و کەس لە کەس تي نەدەگەیشت، هەرکەسە دەیویست کارێک بکات و یارمەتی دەربێت؛ جەواد و کاک فوئادم بینی ! کاک فوئاد لە گەل پیرە پیاویکدا قسەی دەکرد، پیرە مێردەکە، هەر دوو دەستی قایم بە کەمەي گوچانەکەیەوە گرتبوو و دابویە بەر سینگي ، وەک پایەي دیوار، گۆچانە کەمەدارە شوانیەکە، لەشی لەرزۆکي پیرەمێردی راگرتبوو و نەی دەهێشت سەرو شانی کۆمەوەبوی ، پیڕي بە ساڵاچوو، هیندەي کە کۆم بێتەوە. جەوادی هاوڕێم لە گەڵ بزەي لیوەکاني دەستي بۆم رائەتەکاندو و روو لە چەن گەنچ وتی : "بڕۆن! بڕۆن بۆ شارەداری، تاکو لەوەی سازمانتان بدەن، بی گومان لەوێ بۆ چادر هەڵدان و کاري دیکە پێویستیان بە یارمەتي زۆر کەس هەیە!"
پیاوە پیرەکە بە کاک فۆئادی دەگوت" کاکە گیان ئێوە گەنجن و بێر لە ئێمەی پیرو پەککەوتوو ناکەنەوە و تۆ باشە،پێم ناڵیت ئا بەم وەزعەوە من هەمە ، چۆن دەتوانم لە گەل ژنەکەما، کە لە خۆم پەککەوتووترو نەخۆشترە، چۆن بڕۆین بۆ کانی میران؟ ئەویش ئیمشەو! کە تەنیا کوڕەکەم، رویشتوە بۆ سنە، بە دواي مەینەتا!؟
کاک فۆئاد بە روو خۆشیەوە دەستی نایە بان شان کابراو، وەتی " خاڵۆ گیان! پێویست ناکا بە کەلوپەل پێچانەوە خۆت زۆر ماندوو کەی؛ تەنیا ئەگەر توانێت، برێک پێ خەف و کاسەو کەوچەکێک و یەک ،دوو لیواني خواردنەوە بۆ خۆت و خیزانەکەت بەسە، هیچی کە، پێویست نیە ، پێشمەرگە لە ناو شارا دەمێنیتەوە و دەڵنیا بە چاودەێری لە ماڵە کەت ئەکەن ، ئەگر ئادرەس ماڵەکەتم پێ بدەی، کەسێک ئەنیڕم بە دواتانا کە بە ماشین بتان با بۆ کانی میران .
دواي ئەوەی کاک فۆئاد پیرەمێردی دەڵنیا کڕدو ئادرەس ماڵەکەی لێ وەرگرت و پیرەمێرد بە ناباوری و سەرلەقاندنێکی خەفەتبارەوە دوورکەوتەوە ، رووی لە کەسێکي دیکە کرد و هەر بەو شێوە ، بە رووخۆشي و مەتانەتەوە خەریک قسەکردن بوو ؛ لەولای دیکەوە بینیم جەواد سەرقال نیە ، بەروو رووی رویشتم و سلاوم لێ کڕد، جەواد دەست و مشتاقي لە گەڵ کڕدم و بە پێکەنینەوە وتي " ئەها ! لێت پیرۆز بیت ! فیشک لوخۆ و ژ٣ یە کی، جوانت هەیە! ئەڵي بیست سالە پێشمەرگەیت! "
"سپاس جەواد گیان! بەلام پێم نالیت چ قەوماوە، چ بووە وا ئاوا ئیرە هیندە قەرەبالخە؟"
"هەر وەک دەبیني زۆر سەرقاڵین و باشیش بوو، خەڵکێکي زۆر هاتون بۆ یارمەتێدان، بەشکم بتوانین ئەمشەو ئوردووگاکەی کانی میران ئامادە کەین ... هەزار کاری دیکە..."
بە تەعجبەوە قسەم لە دەمی گرت وەتم " ئوردووگاي کانی میران؟"